Một phán quyết cuối cùng từ Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) về kỳ xem xét hành chính lần thứ 19 (POR19) sẽ quyết định cánh cửa xuất khẩu năm 2026 sẽ mở toang hay đóng sập lại.

Căng thẳng trước giờ G và áp lực chính trị mới

Cộng đồng doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam đang “nín thở” chờ đợi kết quả cuối cùng của POR19. Đây không đơn thuần là một thủ tục hành chính thường niên mà là một cuộc chiến pháp lý căng thẳng về chống bán phá giá. Theo đại diện VASEP, tâm lý chung hiện nay là thận trọng cao độ. Ngành tôm Việt Nam đã có kinh nghiệm dày dặn qua gần hai thập kỷ đối mặt với các vụ kiện từ Mỹ. Chúng ta đã xây dựng được hệ thống dữ liệu kế toán minh bạch và đội ngũ luật sư thương mại quốc tế am hiểu luật pháp Hoa Kỳ.

Tuy nhiên, các luật sư thương mại quốc tế nhận định rằng tình hình năm nay khắc nghiệt hơn hẳn. Dưới áp lực của chính sách thuế quan tương hỗ từ Chính quyền Tổng thống Trump trong năm 2025, DOC đang có xu hướng bảo hộ sản xuất trong nước cực đoan hơn. Rủi ro về mức thuế sơ bộ cao kỷ lục trở thành phán quyết cuối cùng là hoàn toàn hiện hữu. Do đó, dù Việt Nam đã nhận mức thuế rất thấp trong các kỳ POR trước, không ai dám khẳng định chắc chắn về một kết quả an toàn cho POR19 lần này.

Cánh cửa rộng mở hay cú sốc thuế quan kỷ lục?

Nếu kịch bản tích cực nhất xảy ra: DOC bác bỏ kết quả sơ bộ và đưa mức thuế về 0% hoặc biên độ không đáng kể, tôm Việt Nam sẽ có lợi thế lớn trong năm 2026. Mức thuế 0% giúp các doanh nghiệp giải tỏa áp lực dòng tiền ký quỹ để cải thiện thanh khoản và duy trì hoạt động. Dù chưa thể đầu tư lớn ngay lập tức, nhưng sự ổn định này giúp tôm Việt tự tin cạnh tranh sòng phẳng hơn tại các kệ siêu thị lớn như Walmart hay Costco.

Ngược lại, nếu DOC giữ nguyên kết quả sơ bộ đã công bố hồi tháng 6/2025 với mức thuế cao kỷ lục 35,29% (đang áp dụng tạm thời cho STAPIMEX và 22 doanh nghiệp khác), đây sẽ là một cú sốc thực sự. Mức thuế hai con số này – điều chưa từng có tiền lệ trong lịch sử 19 lần rà soát – sẽ triệt tiêu toàn bộ biên lợi nhuận. Tôm Việt Nam sẽ lập tức mất khả năng cạnh tranh. Các doanh nghiệp buộc phải tính đến phương án “cắt lỗ”, chuyển hướng cấp tốc sang Châu Âu, Nhật Bản hoặc chấp nhận bán sang Trung Quốc với giá thấp để quay vòng vốn. Hệ lụy là giá tôm nguyên liệu trong nước có thể sụt giảm, gây áp lực lớn lên người nuôi tôm tại Đồng bằng sông Cửu Long.

DOC bác bỏ kết quả sơ bộ và đưa mức thuế về 0% hoặc biên độ không đáng kể, tôm Việt Nam sẽ có lợi thế lớn trong năm 2026

Cán cân cạnh tranh với Ấn Độ và Ecuador

Bức tranh thị trường Mỹ năm 2026 không chỉ phụ thuộc vào thuế của Việt Nam. Nó còn chịu tác động từ số phận của hai đối thủ lớn là Ấn Độ và Ecuador. Hai quốc gia này hiện đang thống trị phân khúc tôm nguyên liệu giá rẻ. Tuy nhiên, họ cũng đang đối mặt với các cuộc điều tra về thuế chống trợ cấp (CVD) và các vấn đề liên quan đến lao động, môi trường từ phía Mỹ.

Nếu Việt Nam lật ngược thế cờ và nhận mức thuế thấp trong khi Ấn Độ hoặc Ecuador bị áp thuế cao, đây sẽ là cơ hội để tôm Việt củng cố vị thế ở phân khúc chế biến sâu. Tôm Việt Nam vốn có thế mạnh vượt trội về các sản phẩm giá trị gia tăng như tôm tẩm bột, tôm Nobashi mà đối thủ chưa thể bắt kịp ngay. Trong trường hợp cả ba nước đều chịu mức thuế tương đương, cuộc chiến sẽ quay trở lại bài toán chất lượng. Khi đó, các chứng nhận bền vững như ASC, BAP sẽ là tấm vé thông hành uy tín giúp chúng ta giữ vững thị phần cao cấp.

Chiến lược thích ứng dài hạn

Dù kết quả POR19 ra sao, bài học lớn nhất cho các doanh nghiệp Việt là không thể “bỏ hết trứng vào một giỏ”. Việc đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm phụ thuộc vào Mỹ là lá chắn bền vững nhất. Bên cạnh đó, chừng nào Việt Nam chưa được công nhận là nền kinh tế thị trường, rủi ro về quốc gia thay thế vẫn luôn lơ lửng. Do đó, việc duy trì hồ sơ pháp lý minh bạch và hợp tác chặt chẽ với cơ quan điều tra Mỹ trong các kỳ xem xét tiếp theo (POR20, POR21) là yêu cầu bắt buộc để duy trì sự ổn định cho con tôm Việt.